In de culturele en creatieve sector wordt relatief veel op basis van een overeenkomst van opdracht gewerkt. Meer dan de helft van de werkenden in de sector is zelfstandige en dat aantal is groeiende. Het is dan ook niet ongebruikelijk dat er zich voor, tijdens en/of na de uitvoering van een overeenkomst van opdracht vragen voordoen bij contractspartijen. Een van meest voorkomende kwesties doet zich voor wanneer een van de partijen tussentijds een opdracht opzegt, in de praktijk ook wel tussentijdse beëindiging of annulering genoemd. Doorgaans is het de opdrachtgever die tussentijds wil opzeggen maar ook de opdrachtnemer kan soms dat voornemen hebben. De vraag luidt dan ook: wat is de positie van contractspartijen bij een tussentijdse opzegging?
Het is goed om te weten dat dit artikel is geschreven vanuit een zakelijk perspectief: zowel opdrachtnemer als opdrachtgever voeren hun opdracht uit in het kader van hun beroep of bedrijf. Voor consumenten geldt soms andere wet- en regelgeving.
Mag de opdrachtnemer een overeenkomst opdracht tussentijds opzeggen?
In tegenstelling tot de opdrachtgever, zoals verderop in dit artikel is te lezen, heeft de opdrachtnemer een zeer beperkte ruimte om een overeenkomst van opdracht tussentijds op te zeggen. In de wet is over de opzegbevoegdheid van de opdrachtnemer het volgende opgenomen:
De opdrachtnemer die de overeenkomst is aangegaan in de uitoefening van een beroep of bedrijf, kan, behoudens gewichtige redenen, de overeenkomst slechts opzeggen, indien zij voor onbepaalde duur geldt en niet door volbrenging eindigt.
Artikel 7:408 lid 3 BW
Wat een ‘gewichtige reden’ is laat de wetgever enigszins in het midden. Wel geeft artikel 7:402 BW enige invulling:
De opdrachtnemer die op redelijke grond niet bereid is de opdracht volgens de hem gegeven aanwijzingen uit te voeren, kan, zo de opdrachtgever hem niettemin aan die aanwijzingen houdt, de overeenkomst opzeggen wegens gewichtige redenen.
Artikel 7:402 BW
In de praktijk blijft er dus genoeg ruimte voor discussie om te bepalen of de opdrachtnemer op redelijke grond de opdracht eenzijdig heeft beëindigd.
Mag de opdrachtgever een overeenkomst van opdracht tussentijds opzeggen?
Meer duidelijkheid is er in principe voor de opdrachtgever die de overeenkomst van opdracht wenst op te zeggen, daarover bepaalt de wet dat dat in beginsel te allen tijde mogelijk is. Dat betekent echter niet dat een opdrachtgever altijd op ieder moment zonder enige vorm van schadevergoeding de opdracht kan beëindigen. Afhankelijk van het soort opdracht geldt een verschillend regime.
Let op: in het kader van de subsidieregeling evenementen (beter bekend als het garantiefonds) worden de (redelijke) kosten van een ingehuurde zzp'er, zoals een artiest, in beginsel door de regeling gedekt. De Creatieve Coalitie heeft in dit kader een checklist gepubliceerd. Zij roepen opdrachtgevers op om, wanneer zij onder de subsidieregeling vallen en een opdracht annuleren, de zzp'er volledig uit te betalen. Daarnaast is voormalig minister van Engelshoven een convenant overeengekomen met de NAPK en VVTP om zelfstandigen zoveel mogelijk door te betalen. Dit heeft (nog) niet geleid tot een concrete afspraak.
Wat is de regel bij opdrachten waarbij wordt betaald bij voltooiing van de opdracht?
Enerzijds bestaan er opdrachten waarbij de betaling afhankelijk is van de volbrenging van de opdracht, of het verstrijken van tijd. Denk bijvoorbeeld aan een architect die een opdracht krijgt om een gebouw te ontwerpen, of de (trainings)acteur die gevraagd wordt een cursus te geven. In die gevallen kan men terugvallen op artikel 7:411 BW:
Indien de overeenkomst eindigt voordat de opdracht is volbracht of de tijd waarvoor zij is verleend, is verstreken, en de verschuldigdheid van loon afhankelijk is van de volbrenging of van het verstrijken van die tijd, heeft de opdrachtnemer recht op een naar redelijkheid vast te stellen deel van het loon. Bij de bepaling hiervan wordt onder meer rekening gehouden met de reeds door de opdrachtnemer verrichte werkzaamheden, het voordeel dat de opdrachtgever daarvan heeft, en de grond waarop de overeenkomst is geëindigd.
Artikel 7:411 lid 1 BW
Het kan zelfs zo zijn dat de opdrachtgever het volle loon moet betalen aan de opdrachtnemer bij een tussentijdse opzegging. Artikel 7:411 lid 2 BW bepaalt daarover het volgende:
In het in lid 1 bedoelde geval heeft de opdrachtnemer slechts recht op het volle loon, indien het einde van de overeenkomst aan de opdrachtgever is toe te rekenen en de betaling van het volle loon, gelet op alle omstandigheden van het geval, redelijk is. Op het bedrag van het loon worden de besparingen die voor de opdrachtnemer uit de voortijdige beëindiging voortvloeien, in mindering gebracht.
Artikel 7:411 lid 2 BW
Wanneer een opdrachtgever bijvoorbeeld zeer kort voor de opdracht de overeenkomst eenzijdig beëindigt kan het onder omstandigheden zo zijn dat het volle loon is verschuldigd. De opdrachtnemer zal voor de opdracht tijd hebben gereserveerd en mogelijk op korte termijn geen vervangende opdracht kunnen vinden.
Wat als er bijvoorbeeld op uurbasis wordt gefactureerd?
Anderzijds zijn er ook soorten opdrachten waarbij een opdrachtnemer voor langere tijd wordt ingehuurd en er bijvoorbeeld op basis van een uurtarief wordt gefactureerd. In dat geval kan het zo zijn dat basis van de gewoonte of de redelijkheid en billijkheid er een opzegtermijn in acht moet worden genomen. Hoe lang die opzegtermijn is hangt sterk af van de omstandigheden van het geval maar over het algemeen kan worden aangenomen dat hoe langer een overeenkomst duurt, hoe langer de in acht te nemen opzegtermijn zal zijn. Wanneer dat niet gebeurt dan ligt het voor de hand dat opdrachtnemer een bedrag gelijk aan die opzegtermijn, eventueel middels een gerechtelijke procedure, zal eisen van de opdrachtgever.
Kan er van de wet worden afgeweken?
De regeling in de wet over de overeenkomst van opdracht is grotendeels van regelend recht. Dat betekent dat het contractspartijen vrijstaat om van de regeling af te wijken. Het devies luidt dan ook: maak daar gebruik van en probeer bijvoorbeeld aansluiting te zoeken bij een voorbeeldovereenkomst van een branchevereniging of beroepsorganisatie, zoals de Landelijke Algemene Voorwaarden Kunstopdrachten. Zoals hierboven valt te lezen is het lang niet altijd op voorhand duidelijk of er tussentijds opgezegd kan worden, en zo ja of daar nog een (schade)vergoeding voor moet worden betaald. Het is dan ook prettig werken om daarover van tevoren afspraken te maken, zowel voor de opdrachtnemer als de opdrachtgever. Er valt bijvoorbeeld te denken aan het maken van een afspraak over het al dan niet inachtnemen van een bepaalde opzegtermijn wanneer een van de partijen de opdracht wenst te beëindigen. Of stel een percentage van het loon vast dat betaald moet worden wanneer de opdracht vroegtijdig wordt geannuleerd. Daarbij kan als uitgangspunt een gestaffelde percentage worden genomen: hoe korter van te voren wordt opgezegd, hoe hoger het percentage zal zijn.
De NAPK heeft haar leden dringend geadviseerd om bij annuleringen, op grond van overmacht als gevolg van corona, zelfstandigen een deel van het honorarium uit te betalen. Daarvoor hebben zij een specifieke staffel gepubliceerd die in te zien is op de website van ACT Acteursbelangen. De Kunstenbond heeft een oproep gedaan in een circulaire 'Fair Practice in tijden van corona'.