Werkgevers en werknemers die onder een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) vallen, dienen op de hoogte te zijn van het karakter van de cao. In beginsel zijn er twee ‘smaken’: cao’s met een minimum karakter en cao’s met een standaard karakter. Waarom het verstandig is om te weten onder welke cao de werkzaamheden vallen én je op de hoogte moet zijn van het karakter van deze cao leggen we uit in dit artikel.
Welke cao is van toepassing?
Uiteraard is het van belang om te weten óf en zo ja onder welke cao de werkzaamheden vallen. Om daar een goed begin mee te maken kun je gebruik maken van onze cao-zoeker. Ben je erachter of en zo ja onder welke cao je valt dan kun je met behulp van de cao-kaart voor de culturele en creatieve sector bekijken of de cao een minimum of standaard karakter heeft. Klik daarvoor op de naam van de betreffende cao.
Wat is een minimum-cao?
Wanneer er sprake is van een cao met een minimum karakter (minimum-cao) dan mogen de gebonden partijen niet ten nadele van de werknemer afwijken van de cao. De cao Kunsteducatie is een voorbeeld van een minimum-cao, overigens wel pas sinds de cao Kunsteducatie 2019-2021. Daarvoor had de cao een standaard-karakter. In artikel 1:2 lid 2 van de cao staat nu het volgende opgenomen: “Er kunnen ten gunste van de individuele werknemer van de CAO afwijkende afspraken worden gemaakt. Afspraken in de arbeidsovereenkomst welke voor de werknemer in negatieve zin afwijken van de CAO zijn nietig“. De cao geeft dus een ondergrens van de geldende arbeidsvoorwaarden. Partijen zijn vrij om in het voordeel van de werknemer af te wijken van de cao, bijvoorbeeld om een hoger loon overeen te komen. Wanneer dit binnen de gehele organisatie gebeurt is het verstandig (en vaak zelfs verplicht) om de ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging daarbij te betrekken. Daarover lees je meer in ons artikel Kleine organisaties en medezeggenschap: wat is er mogelijk?
Wat is een standaard-cao?
Wanneer een cao een standaard karakter heeft (standaard-cao) dan zijn partijen gebonden aan de gemaakte afspraken in de betreffende cao. Zij mogen niet ten nadele van de werknemer afwijken van de cao, maar ook niet in het voordeel van de werknemer. De arbeidsvoorwaarden zijn dus afgebakend. Doorgaans komen sociale partners een standaard-cao overeen om te voorkomen dat er in de sector concurrentie op arbeidsvoorwaarden plaatsvindt. De cao Nederlandse Podia is een voorbeeld van een cao met een standaard karakter. In artikel 2 lid 3 staat namelijk het volgende geschreven: “Werkgever en werknemer kunnen slechts dan van de bepalingen van deze cao afwijken indien zulks uitdrukkelijk in de tekst is aangegeven“.
Wat gebeurt er met afspraken die in strijd zijn met een cao?
Afspraken die in strijd zijn met een standaard-cao zijn nietig, zo bepaalt artikel 12 Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst: “Elk beding tusschen een werkgever en een werknemer, strijdig met eene collectieve arbeidsovereenkomst door welke zij beiden gebonden zijn, is nietig; in plaats van zoodanig beding gelden de bepalingen der collectieve arbeidsovereenkomst“. Deze nietigheid kan door elke partij bij de collectieve arbeidsovereenkomst worden ingeroepen.
Veelgestelde vragen
Mag een werkgever afwijken van een standaard-cao met instemming van de ondernemingsraad?
Nee, in beginsel is afwijken van een cao met een standaard karakter alleen mogelijk indien daar expliciet toestemming voor wordt gegeven in de cao. Het is dan ook belangrijk om de tekst van de cao goed te bestuderen om te beoordelen of deze ruimte er is. Ook het maken van aanvullende afspraken over onderwerpen die (nog) niet in de cao zijn geregeld is niet toegestaan bij een standaard-cao. Zie voor meer informatie ook de uitspraak van het Gerechtshof Den Haag van 2 april 2019.